Σημειώσεις για ‘Το Βλέμμα’

Τρόποι βλέμματος του John Berger's

Στο Ways of Seeing, ένα πολύ σημαντικό βιβλίο βασισμένο σε μια τηλεοπτική σειρά του BBC, ο John Berger παρατήρησε ότι «σύμφωνα με τη χρήση και τις συμβάσεις - που επί τέλους αμφισβητούνται αλλά δεν έχουν κατά κανένα τρόπο ξεπεραστεί – οι άνδρες δρουν και γυναίκες εμφανίζονται. Οι άνδες κοιτάζουν τις γυναίκες. Οι γυναίκες κοιτάζουν τους εαυτούς τους να τις βλέπουν» (Berger 1972, 45, 47). Ο Berger ισχυρίζεται ότι στην ευρωπαϊκή τέχνη, από την Αναγέννηση και εφεξής, οι γυναίκες εικονίζονται ως «εν γνώσει του γεγονότος ότι τις βλέπει ένας (άνδρας) θεατής» (ibid., 49). Ο Berger προσθέτει ότι, τουλάχιστον από τον 17^ο αιώνα, πίνακες γυναικείων γυμνών αντανακλούν την υποταγή στον ‘ιδιοκτήτη της γυναίκας και του πίνακα’ (ibid., 52). Σημείωσε ότι «σχεδόν όλη η μετα-αναγεννησιακή ευρωπαϊκή σεξουαλική εικονογράφηση είναι μετωπική – είτε κυριολεκτικά ή μεταφορικά – επειδή ο σεξουαλικός πρωταγωνιστής είναι ο ιδιοκτήτης-θεατής που το κοιτάζει» (ibid., 56). Προώθησε την ιδέα ότι η ρεαλιστική, χειροπιαστή απεικόνιση των πραγμάτων σε ελαιογραφίες κι αργότερα στην έγχρωμη φωτογραφία (ειδικά όπου φαινόντουσαν σαν να ήταν ‘εντός απόστασης αφής’) αντιπροσωπεύει την επιθυμία κατοχής των πραγμάτων (ή του τρόπου ζωής) που εικονίζονται (ibid., 83ff). Αυτό εφαρμόζεται επίσης στις γυναίκες που εικονίζονται έτσι (ibid., 92).

Γράφοντας το 1972, ο Berger επέμεινε ότι οι γυναίκες «απεικονίζονταν ακόμη με διαφορετικό τρόπο από τους άνδρες – επειδή ο ‘ιδεώδης’ θεατής υπετίθετο πάντα ότι ήταν άρσενικός, κι η εικόνα της γυναίκας σχεδιαζόταν για να τον κολακεύει» (ibid., 64). Το 1996 ο Jib Fowles αισθανόταν ικανός να επιμένει ότι «στις διαφημίσεις οι άνδρες κοιτάζουν ενώ τις γυναίκες τις κοιτάζουν» (Fowles 1996, 204). Και ο Paul Messaris γράφει ότι τα γυναικεία μοντέλα στις διαφημίσεις απευθύνονται σε γυναίκες και «μεταχειρίζονται το φακό ως υποκατάστατο για το μάτι ενός φανταστικού αρσενικού που κοιτάζει» προσθέτοντας ότι «θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί ότι, όταν οι γυναίκες κοιτάζουν τις διαφημίσεις, βλέπουν πράγματι τον εαυτό τους, οπως θα τίς έβλεπε ένας άνδρας» (Messaris 1997, 41). Τέτοιες διαφημίσεις «εμφανίζεται να υπονοούν μιαν ανδρική σκοπιά, ακόμη κι όταν ο αναμενόμενος θεατής είναι συχνά μια γυναίκα. Έτσι οι γυναίκες που κοιτάζουν τις διαφημίσεις αυτές προσκαλούνται να ταυτισθούν και με το άτομο που κοιτάζεται και με έναν υπονοούμενο θεατή του αντίθετου φύλου» (ibid., 44).

Μπορούμε να σημειώσουμε ότι μέσα στην κυρίαρχη αναπαραστατική παράδοση ο θεατής υποτίθεται κατα κανόνα ότι είναι όχι μόνο αρσενικός αλλά επίσης ετεροφυλόφιλος, ενήλικος και το πιο συχνά λευκός.

Περιεχόμενα

• Εισαγωγή
  
• Μορφές βλέμματος
  
• Κατεύθυνση βλέμματος
  
• Οπτική γωνία
  
• Εμφανής εγγύτης
  
• Το μάτι της φωτογραφικής μηχανής
  
• Οι κοινωνικοί κώδικες του βλέμματος
  
• Οι τρόποι βλέμματος του John Berger
  
• Η Laura Mulvey για τους θεατές του κινηματογράφου
  
• Σχετικά θέματα
  
• Κατηγοριοποίηση εκφράσεων του προσώπου
  
• Παραπομπές και συμπληρωματικά αναγνώσματα