Σημειώσεις για ‘Το Βλέμμα’

Κατηγοριοποιήση εκφράσεων προσώπου

Αντί να ‘επανεφευρίσκουν τον τροχό’ είναι χρήσιμο γιαυτούς που διεξάγουν δική τους έρευνα να αναφέρονται σε υπάρχουσες κατηγορίες, όπου είναι πρόσφορο, αν και το σύστημα που υιοθετείται πρέπει σαφώς να σχετίζεται με τους ειδικούς σκοπούς της μελέτης τους, ενώ οι λίστες που προτείνονται εδώ εξαρτώνται από το χρόνο και το χώρο. Πράγματι, οι χρόνοι και τα γένη των μελετών αυτών κάνουν τα πλαίσιά τους και τα ευρήματά τους δυνητικά καρποφόρα για συγκρίσεις με τρέχον υλικό στο ίδιο genre ή σε άλλα genres.

Η Marjorie Ferguson (1980) αναγνώρισε τέσσερις τύπους έκφρασης προσώπου στα πρωτοσέλιδα των βρεταννικών γυναικείων περιοδικών:

1. Κουτί σοκολάτας: μισό ή πλήρες χαμόγελο, τα χείλη κλειστά ή ελαφρώς ανοιγμένα, δόντια που φαίνονται ελάχιστα, ευθεία όψη ή τρία τέταρτα προσώπου προς την κάμερα. Προβαλλόμενη διάθεση: μειλίχια ευχάριστη, θερμή σα ζεστό μπάνιο, όπου η ομοιογένεια των χαρακτηριστικών στην απαλή τους τελειότητα δεν έχει καμμιά μοναδικότητα ή ατομικότητα.
2. Ποσκλητική: έμφαση στα μάτια, στόμα κλειστό ή μια υποψία μόνο χαμόγελου, κεφάλι γερμένο στη μια πλευρά ή να κοιτάζει πίσω προς την κάμερα. Προβαλλόμενη διάθεση: υπονοεί κατεργαριά ή μυστήριο, νύξη δυνητικής επαφής μάλλον παρά σεξουαλική υπόσχεση, το φύλλο ισοδύναμο με την εύκολη πώληση της διαφήμισης.
3. Σούπερ-χαμόγελο: πλήρες πρόσωπο, ορθάνοιχτο χαμόγελο με φανερά δόντια, το κεφάλι προς τα μπρός η το πηγούνι προς τα πίσω, τα μαλλιά συχνά ανεμοπαρμένα. Προβαλλόμενη διάθεση: επιθετική, κοίταξέ-με, απαιτητική, δύσκολη πώληση, προσέγγιση ‘μεγάλης πρόσκλησης’
4. Ρομαντική ή σεξουαλική: μια τέταρτη και πιο γενική ταξινόμηση που εφευρέθηκε για να περιλάβει αρσενικούς και θηλυκούς εταίρους. Ονειροπόλοι, με βαρειά βλέφαρα, αγέλαστοι, μεγάλα κεφάλια, ή καθαρά φιλήδονοι και σεξουαλικοί. Προβαλλόμενες διαθέσεις: πιθανόν διαθέσιμοι και σαφώς διαθέσιμοι.

Σε μια μελέτη της διαφήμισης σε γυναικεία περιοδικά, ο Trevor Millum προσφέρει αυτές τις κατηγορίες θηλυκών εκφράσεων:

1. Γλυκειά/εσωστρεφής: μάτια συχνά κλειστά ή μισόκλειστα, το στόμα ελαφρά ανοιχτό/φουσκωμένο, σπάνια χαμογελαστό. Μια εσωστρεφής που ονειρεύεται, σε έκσταση, απομακρυσμένη από τα γήινα.
2. Ψυχρή/επίπεδη: αδιάφορη, αυτόνομη, αλαζονική, ελαφρά αυθάδης, περήφανη, ακατάδεχτη, σίγουρη, επιφυλακτική: ανοιχτά μάτια, πλήρη χείλη ίσια ή ελαφρά ανοιχτά και προεξέχουσα κόμη, συχνά ξανθειά. Τα μάτια κοιτάζουν συνήθως τον αναγνώστη στα μάτια, ωσάν ίσως η γυναίκα να κοιτάζεται στον καθρέφτη.
3. Σαγηνευτική: ομοια με την όψη της ψυχρής/επίπεδης από πολλές απόψεις – τα μάτια είναι λιγότερο μεγάλα, ίσως σκιασμένα, η έκφραση λιγότερο απομακρυσμένη αλλά και πάλι αυτόνομη και σίγουρη. Ελαφρότερες εκδόσεις μπορεί να περιλαμβάνουν και ένα ελαφρο χαμόγελο.
4. Ναρκισσιστική: ομοιότητες με την ψυχρή/επίπεδη και με την γλυκειά/εσωστρεφή, μάλλον πλησιέστερα στην τελευταία: ικανοποιημένο χαμόγελο, κλειστά ή μισόκλειστα μάτια, εσωστρεφής, ξεχασμένη, ευχαριστημένη – ‘ενέργεια κατευθυνόμενη προς τα μέσα’
5. Ανέμελη: σαν νυμφίδιο, δραστήρια, υγιής, εύθυμη, σφύζουσα, κορίτσι του υπαίθρου, μακρυά ελεύθερα μαλλιά που κυλούν προς τα έξω, πιο εξωστρεφής από την προηγούμενη, συχνά χαμογελά ή μορφάζει.
6. Γατούλα: ντροπαλή, αφελής (ίσως με επιτηδευμένο, μελετημένο τρόπο), φιλικότερη και πιο κοριτσίστικη εκδοχή της ψυχρής επίπεδης όψης, μερικές φορές σχεδόν χαζή.
7. Μητρική: σαν μαμά, σαν γιαγιά, ώριμη, σοφή, έμπειρη και καλή, μεταφέρει ένα είδος αυθεντίας: κοντό μαλλί, ελαφρό χαμόγελο και ευγενικά μάτια – το στόμα μπορεί μερικές φορές να είναι αυστηρό, αλλά τα μάτια λάμπουν.
8. Πρακτική: συγκεντρωμένη, απορροφημένη στη δουλειά της, με κλειστό στόμα, τα μάτια κατευθυνόμενα σε κάποιο αντικείμενο, μερικές φορές συνοφρυωμένη: μαλλί συχνά κοντό ή κότσο.
9. Κωμική: επίτηδες γελοία, υπερβολική, συμπεριφερόμενη ως χαζή, κάνει γκριμάτσες για κάποιο πραγματικό ή φανταστικό ακροατήριο, μερικές φορές πλησιάζει ένα είδος πανουργίας
10. Καταλόγου: ουδέτερο βλέμμα σα μούμια, τεχνητή, σαν κέρινη: τα χαρακτηριστικά μπορεί να είναι στη θέση τους, αλλά έχει πιθανότατα ανοιχτά μάτια και χαμόγελο, ενώ το βλέμμα παραμένει κενό και άδειο: της λείπει η προσωπικότητα. (Millum 1975, 97-8)

Ο Millum σχολιάζει πώς οι εκφράσεις των προσώπων των ανδρών, που απεικονίζονται στις διαφημίσεις των γυναικών που μελέτησε, σχετίζονται με την τυποποίηση που δίνει για τις εκφράσεις των γυναικών:

Υπάρχουν σαφείς άμεσοι παραλληλισμοί με τα παραπάνω – ο ανέμελος, ο πρακτικός, ο σαγηνευτικός, ο κωμικός, ο καταλογικός. Οι άλλες δύο αρσενικές εκφράσεις που επιλέγονται ως τύποι – ο σκεπτικός και ο αυτοδύναμος – έχουν ομοιότητες με τη γυναικεία εσωστρεφή και ψυχρή, αν και ο στοχαστικός είναι πολύ λιγότερο εσωστρεφής και ο αυτοδύναμος περισσότερο αυτάρεσκος παρά απομακρυσμένος ή συγκρατημένος. Δεν υπάρχουν όμως αντίστοιχα του ναρκισσιστικού ή της γατούλας. (Για τον τελευταίο ένας τύπος αγορίστικος θα μπορούσε να υποτεθεί, αλλά παραμένει δυνητικός). (ibid., 98)

Ο Paul Messaris σημειώνει διαφορές στην έκφραση του προσώπου μεταξύ μοντέλων στα περιοδικά υψηλής μόδας και μοντέλων σε διαφημίσεις για λιγότερο ακριβά προϊόντα:

Τα μοντέλα που επιδεικνύουν ρούχα με μέτρια τιμή συνήθως χαμογελούν και παίρνουν κολακευτικές πόζες. Αλλά τα μοντέλα υψηλής μόδας είναι γενικά αγέλαστα και μερικές φορές σαφώς περιφρονητικά. Τόσο έντονη είναι αυτή η αντίθεση που είναι δελεαστικό να την εκφράσει κανείς σε έναν απλό κανόνα: όσο υψηλότερη η μόδα, τόσο πιο δύσθυμη η έκφραση. Οι αλαζονικές εκφράσεις στα πρόσωπα των μοντέλων χρησιμεύουν για να αυξάνουν την επιθυμητότητα αυτού που πουλούν προκαλώντας άγχος κοινωνικού γοήτρου στο θεατή. (Messaris 1997, 38-40)

Περιεχόμενα

• Εισαγωγή
  
• Μορφές βλέμματος
  
• Κατεύθυνση βλέμματος
  
• Οπτική γωνία
  
• Εμφανής εγγύτης
  
• Το μάτι της φωτογραφικής μηχανής
  
• Οι κοινωνικοί κώδικες του βλέμματος
  
• Οι τρόποι βλέμματος του John Berger
  
• Η Laura Mulvey για τους θεατές του κινηματογράφου
  
• Σχετικά θέματα
  
• Κατηγοριοποίηση εκφράσεων του προσώπου
  
• Παραπομπές και συμπληρωματικά αναγνώσματα