Ο
Louis Althusser (γεν. 1918) ήταν γάλλος μαρξιστής φιλόσοφος που είδε το μαρξισμό ως επιστήμη. Το έργο του εντάσσεται στη στρουκτουραλιστική παράδοση. Ένα γνώρισμα του αλτουσσεριανού μαρξισμού είναι η απόρριψη του χεγκελιανού ουσιαστικισμού από τον Μαρξ. Ο ουσιαστικισμός είναι μείωση των πραγμάτων σε ένα μόνο αξίωμα ή ουσία. Ο Althusser απέρριψε δύο είδη μαρξιστικού ουσιαστικισμού: τον οικονομισμό (οικονομικό ντετερμινισμό) και τον ουμανισμό (στον οποίον οι κοινωνικές εξελίξεις εμφανίζεται ότι εκφράζουν την προϋπάρχουσα ανθρώπινη φύση). Έτσι ο Αλτουσσεριανός μαρξισμός είναι αντι-οικονομικός και αντι-ουμανιστικός. Απορρίπτοντας τον οικονομισμό είδε την ιδεολογία ως καθοριστική δύναμη που διαμόρφωνε την συνείδηση, ενσωματωμένη στις υλικές σημασιοδοτικές πρακτικές των ‘ιδεολογικών κρατικών μηχανισμών’ που απολάμβαναν ‘σχετική αυτονομία’. Το έργο του Althusser αντιπροσωπεύει μια κίνηση απομάκρυνσης από την προσκόλληση στον οικονομικό ντετερμινισμό.Η ιδεολογία, για τον
Althusser ‘αντιπροσωπεύει τη φανταστική σχέση των ατόμων προς τις πραγματικές συνθήκες της ύπαρξης’ (αναφέρεται στον Stevenson 1995: 37). Η ιδεολογία μετατρέπει τα άτομα σε υποκείμενα, οδηγώντας τα να βλέπουν τον εαυτό τους ως αυτοπροσδιοριζόμενους φορείς, όταν στην πραγματικότητα διαμορφώνονται από την ιδεολογική διαδικασία.Ο
Tony Bennett γράφει ότι εφ’ όσον αντιπροσωπεύει όλες τις ιδεολογικές μορφές ως συμβάλλουσες στην αναπαραγωγή του υπάρχοντος συστήματος, ο Althusser έρχεται ‘επικίνδυνα κοντά στον φουνκσιοναλισμό’, αναπαριστώντας την καπιταλιστική κοινωνία ως μονολιθική, και αποτυχημένη κατά το ότι επιτρέπει εσωτερική σύγκρουση (Bennett 1982: 53). Ο Stuart Hall προσθέτει ότι στη θεωρία του Althusser είναι δύσκολο «να διακρίνεις πώς οτιδήποτε πλην της ‘κυρίαρχης ιδεολογίας’ θα μπορούσε ποτέ να αναπαραχθεί στην ομιλία’ (Hall 1982: 78). Στη θεωρία του Althusser τα κείμενα των μαζικών μέσων ‘επερωτούν το υποκείμενο’, ενώ πολλοί σύγχρονοι θεωρητικοί των μέσων υποστηρίζουν ότι το υποκείμενο προβάλλει σημασία στα μαζικά μέσα. Για την έννοια του ‘αγώνα για σημασία’ πρέπει να στραφούμε προς τον Volosinov και τον Gramsci. Η επίδραση του Althusser θεωρήθηκε υπεύθυνη από μερικούς κριτικούς για το ότι οδήγησε μερικούς οπαδούς του σε καθαρά φορμαλιστικές αναγνώσεις των σημασιοδοτικών συστημάτων των μορφών των μαζικών μέσων, παραμελώντας τους τύπους παραγωγής και παραλαβής. Πάντως, ο Althusser είναι «‘η κεντρική δίοδος μέσω της οποίας εξελίξεις στον στρουκτουραλισμό και στη σημειωτική υπεισήλθαν και μετέβαλαν οριστικά τις μαρξιστικές προσεγγίσεις των μέσων». (Bennett 1982: 53).Για χρήσιμους γενικούς απολογισμούς του αλτουσεριανού μαρξισμού δες
Lapsley & Westlake 1988: 3-16, Gurevitch et al. 1982: 23-5, Bennett 1982: 51-3, White 1992: 168-9, Fiske 1992: 286-88.